De meeste van ons verlangen dat gereedschap aanwezig en in orde is. Echter voor en na gebruik zijn er een aantal zaken waar je rekening mee
dient te houden. Houten bijlstelen hebben de neiging in te drogen, waardoor de kop los komt te zitten. Het staal van een bijl of zaag kan gaan
roesten door de inwerking van zuren uit het hout wat je bewerkt hebt.
Om te zorgen dat je de volgende keer ook weer een scherpe bijl of zaag hebt dien je enig onderhoud te plegen na gebruik van gereedschap.
Bijlen
Controleer bijlen niet alleen voor opslag, maar zeker bij uitgeven.
Controle
Aandachtspunt(en)
Reparatie
Bijlkop
controleren op scheuren
Lassen
Steel
Deels of geheel gespleten steel
Vervang steel
Beschadigingen van balans.(Bijlhuis mag niet toegankelijk zijn vanuit steelzijde.)
Vervang steel
Bevestiging bijlkop
Speling bijlkop verwijderen
Bijlkop
Controleer scherp op bramen en deuken
slijp bijl.
Vervangen/Plaatsen bijlsteel
Kies de juiste lengte van bijlsteel zodat lengte en het gewicht van de bijlkop corresponderen. Gebruik eventueel de tabel onder hakken.
Maak het kamstuk van de nieuwe bijlsteel exact passend in het bijlhuis van de bijlkop. Gebruik voor
het op maat maken een houtbeitel en gebruik deze alleen in de lengterichting van de steel. Gebruik
zeker geen raspen, vijlen of grove schuurbanden, deze beschadigen de vezelstructuur van het hout, wat het
langdurig klemmen van steel in bijlkop niet ten goede zal komen. Let constant op evenwijdigheid van kamstuk met steel. Wanneer het kamstuk
scheef aangesneden wordt, zal de bijlkop ook scheef aan de steel zitten. Je dient het kamstuk wel taps aan te snijden. Zodat de bijlkop
harder klemt naarmate hij verder op de steel komt.
Wanneer de bijlkop over de steel past dan kan er kops een spiegleuf in de steel gezagen worden. Hierbij zorg je dat de spie ongeveer 3cm in
de bijlkop gedreven kan worden.
Zet nu de bijlkop over de steel, houd de bijl rechtop met de bijlkop naar boven en sla met de knop van de bijlsteel enkele malen hard op
een goed dragend voorwerp. De bijlkop zal zo aanzakken op de steel. Blijf dit doen totdat de bijlkop onbeweeglijk vast zit op de steel.
Drijf vervolgens een hardhouten spie in de spiegleuf. Na het wegsnijden van de
overlengte die aan de steel gelaten iskan er een stalen spie over de houten spie geslagen worden, zodat de deze niet uit kan lopen.
Olie de steel in met een vochtafsluiter en de bijlkop met een roestpreventief middel en je bijl is gereed.
Een steel inolieën hoor je te doen met lijnolie en de bijlkop hoor je te behandelen met zuurvrije vaseline. Naar mijn ervaring kan voor
beide doeleinden ook afgelopen motorolie gebruikt worden.
Figuur onder, links, geeft weer hoe de bijl niet aan de steel hoort te zitten en, rechts, hoe de bijlkop wel gemonteert dient te zijn.
FOUT
GOED
Speling bijlkop verwijderen
Na gebruik of langdurige opslag kan een goed gemonteerde bijlkop toch los komen zitten. De remedie is dan de bijlkop verder aan te laten
zakken en te boren. Het aanzakken doe je wederom door, de bijl rechtop te houden, en met de knop van de steel op een dragen voorwerp te slaan.
Hierna moet je de spie nadrijven en eventueel een stalen spie bijplaatsen.
In het verleden zijn er bij deze materiaalbeheerder wel eens bijlen terug gekomen waar het laatste opgelost was met spijkers. Doe dit
nooit. Een spijker is te glad en zal tijdens gebruik, een slag of 10, uit het hout lopen, waarna de bijlkop bijna niet meer vast te krijgen is.
Gebruik in zulke gevallen liever een, uit staal gemaakte, noodspie.
Plaatje, een noodspie. Deze kan vervaardigd worden uit een platstrip. Door hem aan te spitsen en in te zagen volgens bovenstaande tekening zullen
de punten van elkaar weg krullen tijdens het inslaan, wat uitlopen voorkomt.
Slijpen bijl
Het scherpen van een bijl wordt traditioneel gedaan met een zandsteen. Hierbij draait een persoon de steen waaraan een tweede persoon de bijl slijpt.
Dit is echter moeilijk en zeer tijdrovend. Zeker na enkele jaren (de bijl is wat korter geworden) dan zijn de snijhoek en vrijloophoek van de bijl niet
meer in proportie te krijgen. Wanneer je weet wat je gaat maken dan is een haapse slijper met een fijnkorrelige slijpschijf veel efficiënter.
Met een slijpschijf doel ik hier op schuurschijfje (schuurpapier voor op de slijptol) dus niet die harde afbraamschijven, doorslijpschijven of
lamellenschijven.
Voordat we aan een bijl gaan slijpen zullen we dus moeten weten wat we gaan maken.
Wanneer we een bijlkop vanaf de bovenzijde bekijken zien we een spievorm, deze spievorm houd bij een close-up echter meer in dan gewoon een spie.
In toegevoegde tekening onderscheiden we enkele hoeken en vlakken waar je bij het slijpen van een bijl rekening dient te houden.
A
Snijvlak
3-5 mm
B
Vrijloophoek
5 graden
C
Snijhoek
60-90 graden
A Snijvlak
Het snijdende deel van de bijlkop, theoretisch is dit het enige deel van de bijlkop wat het, te hakken hout, raakt.
Wanneer het snijvlak te lang is zal een bijl eerder vast geslagen worden.
B Vrijloophoek
De hoek welke voorkomt dat de bijl vastgeslagen wordt in het te hakken hout. Door een te kleine vrijloophoek zal het
snijvlak, nagenoeg, direct overlopen in de welving. Hierdoor krijg je dus een lang snijvlak wat vast slaan kan veroorzaken.
C Snijhoek
De hoek welke de scherpte van de bijl bepaalt. Bij 90 graden en minder noemen we het gereedschap een snijgereedschap, in dit geval een bijl.
Hoe kleiner je de hoek maakt des te scherper is je gereedschap. Het gereedschap, de bijl, wordt, bij een kleinere hoek, ook gevoeliger voor
beschadigingen. Met name harder hout (of spijkers) kunnen deukjes in het scherp kunnen veroorzaken. Daarom gebruik je een bijl nooit op spijkers.
Wanneer de snijhoek 180 graden is noemen we het gereedschap een hamer, deze zijn wel geschikt om op spijkers te gebruiken.
De rechter figuur geeft (met de groene lijn) weer hoe de bijlvorm in het geheel terug gebracht dient te worden tijdens het slijpen.
Dit is echter wel een theoretisch verhaal. Omdat je bij het slijpen van een bijl, materiaal van de bijlkop verwijdert, maak je een bijl dus steeds lichter.
Waarmee de efficientie ook achteruit gaat. (Het gewicht van de bijlkop, niet de kracht gezet op de steel, bepaalt de grootte van de spaander.)
Hoe lager lager het gewicht van een bijl wordt, des te kleiner de spaander en des te meer hakbewegingen er gemaakt moeten worden.
Om deze reden zal een nieuwe bijl in de eerste instantie volgens de gele lijn geslepen moeten worden. In dit geval is het een bewuste keuze om de vrijloophoek
kleiner te maken, waardoor je het gewicht van de bijl kunt handhaven.
Slijpfouten
Weergegeven figuur geeft (met de rode lijn) verkeerd geslepen bijlvormen weer.
Aan de linkerkant zien we een bijl welke alleen op het scherp terug geslepen is, waarbij de snijhoek is vergroot. Dit noem wordt
een botte bijl genoemd.
Aan de rechter kant zien we een bijl welke alleen op het scherp geslepen is, waarbij de snijhoek gehandhaafd is. Door de vrijloopvlak niet te slijpen
verdwijnt de vrijloophoek en wordt een lang snijvlak verkregen. Deze bijl zal, meer dan een ander, worden vastgeslagen.
Bijlkop verlengen
De laatste jaren zijn de bijlen van mijn groep veelvuldig geslepen wat heeft geresulteerd in korte, zachte bijlen (Het geharde deel is weggeslepen). Na wat onderzoek ben ik overtuigd
dat je een bijlkop ook weer verantwoord kunt verlengen. Dit door middel van smeden (Smeedlassen, harden en ontlaten) onder onze tweede test.
Zagen
Controle
Aandachtspunt(en)
Reparatie
Zaagbeugel
Zaagblad dient uitneembaar te zijn, uit de beugel, zonder dat scharnierpunten uiteen vallen.
Klinken of verbouten.
Tanden horen ombeurten links dan wel rechts weg te steken. Staan recht op blad
zet tanden of vervang zaagblad
Zaagblad
Ontbrekende tanden
Vervang zaagblad
Tanden van een zaag zetten
Door het gebruik van een zaag zullen de tanden van een zaag geleidelijk aan "recht" gaan staan. Wanneer de tand niet meer
naar buiten staat zal de zaag, zeker in "nat" hout, gaan klemmen. Dit is eenvoudig op te lossen door met een zaagzettang of tandzettang de
tanden terug te buigen, we noemen dit het zetten van de tanden.
Je kunt dit natuurlijk ook doen met twee tangen maar het is belangrijk dat de tanden even ver weggebogen staan. Dit is belangrijk omdat je anders
maar een beperkt aantal tanden gebruikt en andere helemaal niet. Een tandzettang buigt iedere tand even ver waardoor optimaal resultaat wordt
bereikt.
Scherpe / botte zagen
Een botte zaag is een uitdrukking uit het verleden, oude zagen waren uit dik staal gemaakt en moesten worden voorzien van een snijhoek. Huidige zaagbladen
worden gemaakt uit een betere kwaliteit waardoor het blad dunnen kan worden uitgevoerd. Doordat de tanden worden gehard slijten deze minder snel. Met een
botte zaag wordt eigenlijk altijd een klemmende zaag bedoeld wat op te lossen is door de tanden te zetten.
Opslag
In het verleden waren de beugels van hout en door een touw, aan de bovenzijde van de zaag, kon het zaagblad op spanning worden gebracht.
Deze zagen waren dus altijd bij te spannen, mocht dit nodig zijn. De huidge beugelzagen blijven op spanning doordat het klemmechanisme de beugel
op spanning trekt. Als een zaag constant gespannen staat zal deze beugel toe gaan geven en de spanning niet op de zaag houden.
Wanneer er niet genoeg spanning op een zaagblad staat trekt deze scheef weg. Om deze reden is het beter om een zaag ongespannen op te slaan.
Voor dat je een zaagblad op slaat dien je deze te reinigen en in te vetten, dit om roest (extra wrijving) te voorkomen.
Het reinigen kun je met een schuursponsje doen (grove kant) en het invetten hoor je te doen met zuurvrije vaseline. Wederom, afgelopen motorolie
voldoet ook.
Na gebruik of langdurige opslag kan een goed gemonteerde bijlkop toch los komen zitten. De remedie is dan de bijlkop verder aan te laten
zakken en te boren. Het aanzakken doe je wederom door, de bijl rechtop te houden, en met de knop van de steel op een dragen voorwerp te slaan.
Hierna moet je de spie nadrijven en eventueel een stalen spie bijplaatsen.
In het verleden zijn er bij deze materiaalbeheerder wel eens bijlen terug gekomen waar het laatste opgelost was met spijkers. Doe dit
nooit. Een spijker is te glad en zal tijdens gebruik, een slag of 10, uit het hout lopen, waarna de bijlkop bijna niet meer vast te krijgen is.
Gebruik in zulke gevallen liever een, uit staal gemaakte, noodspie.
Plaatje, een noodspie. Deze kan vervaardigd worden uit een platstrip. Door hem aan te spitsen en in te zagen volgens bovenstaande tekening zullen
de punten van elkaar weg krullen tijdens het inslaan, wat uitlopen voorkomt.
De rechter figuur geeft (met de groene lijn) weer hoe de bijlvorm in het geheel terug gebracht dient te worden tijdens het slijpen.
Dit is echter wel een theoretisch verhaal. Omdat je bij het slijpen van een bijl, materiaal van de bijlkop verwijdert, maak je een bijl dus steeds lichter.
Waarmee de efficientie ook achteruit gaat. (Het gewicht van de bijlkop, niet de kracht gezet op de steel, bepaalt de grootte van de spaander.)
Hoe lager lager het gewicht van een bijl wordt, des te kleiner de spaander en des te meer hakbewegingen er gemaakt moeten worden.
Om deze reden zal een nieuwe bijl in de eerste instantie volgens de gele lijn geslepen moeten worden. In dit geval is het een bewuste keuze om de vrijloophoek
kleiner te maken, waardoor je het gewicht van de bijl kunt handhaven.
Weergegeven figuur geeft (met de rode lijn) verkeerd geslepen bijlvormen weer.
Aan de linkerkant zien we een bijl welke alleen op het scherp terug geslepen is, waarbij de snijhoek is vergroot. Dit noem wordt
een botte bijl genoemd.
Aan de rechter kant zien we een bijl welke alleen op het scherp geslepen is, waarbij de snijhoek gehandhaafd is. Door de vrijloopvlak niet te slijpen
verdwijnt de vrijloophoek en wordt een lang snijvlak verkregen. Deze bijl zal, meer dan een ander, worden vastgeslagen.